Konuya ilişkin TBMM Başkanlığına Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı tarafından yazılı yanıtlanması istemiyle soru önergesi veren DEM Parti Milletvekili Ayten Kordu, önergesinde şunları kaydetti: “Türkiye’nin en önemli dut üretim merkezlerinden biri olan Dersim ilinin Çemişgezek ilçesine bağlı Ulukale, Bozağaç köyleri ve çevresindeki yerleşim yerleri, yüzyıllardır dut üretimiyle geçimini sağlayan, köklü tarım geleneğine sahip bölgelerdir. Özellikle coğrafi işaret tesciline sahip Çemişgezek Ulukale Dutu, hem yerel halkın en temel geçim kaynağı hem de ulusal ve uluslararası pazarlarda değer bulan özel bir tarım ürünüdür. Yaklaşık 3 bin dekar alanda dikili 50 binin üzerinde dut ağacı, bölge halkının ekonomik ve sosyal hayatında hayati bir yere sahiptir.

Yıllık hava koşullarının elverişli olduğu dönemlerde yaklaşık 500 ton civarında ürün alınan bu dutlardan, son yıllarda kurulan tarımsal kalkınma kooperatifleri aracılığıyla hem Türkiye’nin birçok iline hem de yaklaşık 10 ülkeye ihracat yapılmaktadır. Bölgedeki bazı dut ağaçlarının yaşı 500-600 yılı bulmakta olup, bu ağaçlar yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda kültürel ve biyolojik miras açısından da büyük önem taşımaktadır.

Ancak, 10-12 Nisan 2025 tarihlerinde meydana gelen zirai don olayı, başta Çemişgezek, Pertek ve Hozat ilçeleri olmak üzere, Dersim genelinde ciddi zarara yol açmıştır. Özellikle coğrafi işaretli Ulukale dutları bu afetten ağır şekilde etkilenmiş, yaklaşık 2 milyon kökün üzerinde dut ağacı tamamen zarar görmüş ve bölgede yapılan incelemelerde ağaçların yaprakları ve meyve tomurcuklarıyla birlikte donduğu, ürün kaybının yaklaşık yüzde 100 oranında olduğu tespit edilmiştir.

Bu don felaketi, bölge halkının temel geçim kaynağı olan dut üretimini neredeyse tamamen durma noktasına getirmiştir. Üreticiler yalnızca mevcut yıldaki ürün kaybıyla değil, ağaçların gelecek yıllardaki verim kaybı ve bakım maliyetleriyle de ciddi bir mağduriyet yaşamaktadır. Üstelik iklim değişikliğinin etkileri her yıl daha fazla hissedilmekte ve bu tür felaketlerin tekrarlanma riski artmaktadır. Bu durum yalnızca ekonomik bir kayıp değil, aynı zamanda bölgenin sosyal dokusunu ve geleneksel üretim kültürünü tehdit eden bir sorun haline gelmiştir.

Öte yandan zirai dondan zarar görenler içinden destek kapsamına yalnızca 16 çeşit ürün alınmıştır. Ülke genelinde Dut dahil üretimi yapılan diğer tarım ürünlerinin kapsam dışında bırakılması, üreticiler açısından derin bir mağduriyet yaratmakta, tarımsal çeşitliliğin ve yerel üretimin sürdürülebilirliğini ciddi biçimde tehdit etmektedir. Bölge halkının temel geçim kaynağı olan bu tür ürünlerin de destek programlarına dahil edilmemesi, hem ekonomik hem de sosyal adalet açısından kaygı verici bir tablo ortaya çıkarmaktadır.”

KORDU, KONUYA İLİŞKİN ŞU SORULARA YANIT İSTEDİ:

10-12 Nisan 2025 tarihlerinde Dersim’de meydana gelen zirai don olayında toplam kaç dekar tarım alanı ve kaç adet dut ağacı zarar görmüştür?

Özellikle coğrafi işaret tescilli Ulukale Dutu’nda meydana gelen hasarın oranı ve ekonomik kayıp miktarı Bakanlığınızca tespit edilmiş midir?

Bölgede yaşanan bu afet sonrası mağdur olan üreticilere yönelik bugüne kadar ne tür bir destek sağlanmıştır?

Tarım Sigortası (TARSİM) yaptırmayan ve Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı olmayan üreticiler için özel bir destek planı hazırlanması düşünülmekte midir?

Ulukale Dutu üretim alanlarının rehabilitasyonu ve zarar gören ağaçların bakımı için Bakanlığınızın bir programı veya destek paketi bulunmakta mıdır?

İklim değişikliğine bağlı olarak artış gösteren bu tür afetlerin önüne geçebilmek için bölge özelinde erken uyarı sistemleri ve tarımsal koruma önlemleri hayata geçirilecek midir?

Don felaketinin tarımsal üretim üzerindeki etkilerini azaltmak için bölgedeki üreticilere yönelik teknolojik destek, don önleme sistemleri ve eğitim programları planlanmakta mıdır?

2025 yılı itibarıyla Çemişgezek, Pertek ve Hozat ilçelerinde tarımsal üretim ve ihracat kaybına ilişkin Bakanlığınızın öngördüğü ekonomik kayıp miktarı nedir?

Coğrafi işaretli ürünlerin korunması ve bu tür afetlerde öncelikli destek kapsamına alınması için Bakanlığınız tarafından yürütülen veya planlanan çalışmalar nelerdir?

10- 12 Nisan 2025 tarihinde meydana gelen don afeti nedeniyle zarar gören dut üreticilerinin kayıplarının telafisi için merkezi bütçeden bir destek programı hazırlanması düşünülmekte midir?

Bakanlığınız tarafından destek kapsamına alınan 16 ürün dışında kalan, dut ve benzeri yerel tarım ürünlerinin de afet destek programına dahil edilmesi yönünde bir planlama yapılması düşünülmekte midir?

Zirai don nedeniyle zarar gören ancak destek kapsamı dışında kalan diğer ürün üreticilerinin yaşadığı mağduriyetlerin giderilmesi için, tüm tarım ürünlerini kapsayan bütüncül bir afet destek ve tazmin sistemi kurulması yönünde Bakanlığınızın herhangi bir çalışması bulunmakta mıdır?