14 Mart 2024 tarihinde gerçekleştirilen “Ulusal ve Uluslararası Görünürlük İçin Türkiye’nin En Önemli 100 Jeolojik Mirası ve Anahtar Jeolojik Alanlarının Belirlenmesi Çalıştayı Sonuç Bildirgesi” yayınlandı.
2021 yılında UNESCO tarafından alınan karar çerçevesinde dünyanın sahip olduğu jeoçeşitliliğin korunması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla başlatılan ve ilki Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliğin (IUGS) öncülüğünde 2022 yılında açıklanan “Dünyanın En İyi 100 Jeolojik Miras Alanı“ seçiminden sonra bu yıl da ikinci yüz en iyi jeolojik miras alanı ile anahtar jeolojik alanın belirlenmesi amacıyla Ağustos-2024 tarihinde Güney Kore’de gerçekleştirilecek olan Dünya Jeoloji Kongresinde belirlenecek 2`nci yüz en iyi dünya jeolojik miras alanı ile anahtar jeolojik alanların belirlenmesi amacıyla UNESCO Türk Milli Komisyonu, MTA Genel Müdürlüğü, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Jeolojik Mirası Koruma Derneği (JEMİRCO) ile Jeoloji Mühendisleri Odası tarafından ortaklaşa gerçekleştirilen 14 Mart 2024 tarihinde gerçekleştirilen “Ulusal ve Uluslararası Görünürlük İçin Türkiye’nin En Önemli 100 Jeolojik Mirası Ve Anahtar Jeolojik Alanlarının Belirlenmesi Çalıştayı Sonuç Bildirgesi” yayınlandı.
JEOLOJİK MİRAS ÇALIŞTAYI SONUÇ BİLDİRGESİ ŞÖYLE:
“Ulusal ve Uluslararası Görünürlük İçin Türkiye’nin En Önemli 100 Jeolojik Mirası ve Anahtar Jeolojik Alanlarının Belirlenmesi Çalıştayı” 14 Mart 2024 günü, MTA Kültür Merkezi Sadrettin Alpan Salonu’nda, 210 doğaseverin katılımı ile coşku içinde gerçekleştirildi.
UNESCO Türkiye Milli Komisyonu (UTMK), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVK), TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası (JMO) ve Jeolojik Mirası Koruma Derneği (JEMİRKO) tarafından ortaklaşa düzenlenen çalıştayın katılımcıları üniversite, kamu, özel sektörden başta jeoloji mühendisleri olmak üzere harita mühendisleri, coğrafyacılar, mimarlar, şehir plancıları, peyzaj mimarları, öğretmenler, maden mühendisleri ve profesyonel turist rehberleri idi. Türkiye’nin uzak yakın çeşitli illerinden gelendoğaseverlerin çalıştaya gösterdikleri büyük ilgi, jeolojik mirasa verilen değer kadar, düzenleyici kuruluşlara güven ile birlikte jeolojik koruma alanındaki boşluğu göstermiş, açılış konuşmalarında ve bireysel değerlendirmelerde bu husus dile getirildi.
Türkiye’nin zengin jeolojik çeşitliliği ve büyük jeolojik mirası, bir milyar yıla yaklaşan uzun jeolojik geçmişinin sonucudur. Ülkedeki bu jeolojik zenginlik ve uzun geçmiş, kıtalar ile mukayese edilebilecek düzeydedir. Enginleri ve yükseltileri oluşturan kayaların içinde eski kıtaların ve okyanusların kalıntıları bulunduğu gibi, çok sayıda dağ oluşumlarının izleri de yer almaktadır. Bu uzun jeolojik süreçte karalarda ve sularda çok geniş canlı yaşamı doğmuş ve yok olmuştur, kalıntılarını fosiller olarak görüyoruz. Son beş altı milyon yıllık yakın geçmişte ise ülkemizin bugünkü morfolojik iskeleti şekillenmiş, endüstriyel hammaddeleri, volkanik dağları, mağaraları, kanyonları, kısaca bütün yeryüzü şekilleri ortaya çıkmıştır. Yerbilimcilerin uzun araştırmalarla ortaya koyduğu ülkemizin bu muhteşem jeolojik mirası, yerel yönetimler ve vatandaşlarımızca da fark edilmeli, korunmalı, jeoturizm ve jeopark konusu edilerek kalkınmada yararlanılmalıdır. Jeolojik miras, yok olduğunda bir daha asla yerine konulamayan doğal zenginliklerdir. Yerkürenin geçmişini ortaya koymasının yanında doğal afetleri tanıma, iklim değişikliğine uyum gibi küresel sorunlara cevaplar taşımakta, bu yüzden UNESCO ve diğer uluslararası kurumlar tarafından desteklenmektedir. Uluslararası Yerbilimleri Birliği (IUGS) “Dünyanın En Önemli 100 Jeositi Listesi” projesini başlatmış, Kapadokya ve Pamukkale’nin içinde olduğu birinci grubu 2022’de ilan etmiş, ikinci yüzlük liste bu yıl Ağustos ayında açıklanacaktır. Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN), “Uluslararası Anahtar Jeolojik Alanlar”ı seçmek ve ortaya çıkacak yerleri dünyaya tanıtmak için başvuru ölçütlerini tamamlanmak üzeredir. Türkiye adı geçen uluslararası projelere uzak kalamayacağını bu çalıştay ile göstermiştir. Çabalar ve varılmak istenen sonuç, dünyanın bu önemli projelerinin parçası olmaktır. Çalıştayda ülkemizin önde gelen jeolojik zenginlikleri, “jeolojik miras” ve “anahtar jeolojik alan” olarak seçilmiş ve tercih sırasına konulmuştur. Listelerde yer alma şartı uluslararası yayınlara ve tezlere konu olmalarıdır. Anahtar Jeolojik Alanlar ile Jeolojik Miraslar birbirlerinin alternatifi değil, farklı projelere adaylık şartları gözetilerek belirlenmiştir. Yeni alanların listeye eklenmesi için çalışmalar sürdürülmelidir.
Çalıştayda listelerin ortaya çıkışını takiben yapılan değerlendirmeler iki husus üzerinde yoğunlaşmış olup ilgililere çağrı nitelindedir. Birincisi dar alanlardan başlayarak, kasaba, ilçe, il ve ülke düzeyinde jeolojik miras envanterlerinin ilgili kamu kuruluşları, meslek örgütleri ve sivil toplum desteği ile güvenilir şekilde ortaya çıkarılmasıdır. İkincisi ve önceki kadar değerli olan jeolojik mirasların tescili ve korunması için yerel yönetimlerin katkıları ile gerekli önlemlerin alınması ve bu konuda gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasıdır. Doğa, tek tek fertlerin ve ilgili bütün tarafların katkıları korunur, korundukça da geleceğe güvenimiz artacaktır.
TÜRKİYE’NİN EN ÖNEMLİ JEOLOJİK MİRASLARI / JEOSİTLERİ LİSTESİ VE SIRALAMASI
JEOSİTLER / JEOLOJİK MİRAS – GENEL SIRALAMA
1 Kapadokya ve yer şekilleri, Nevşehir, Aksaray, Niğde
2 Pamukkale, Denizli
3 Nemrut Kalderası, Bitlis
4 Salda Gölü, Burdur
5 Lületaşı ve yatakları, Eskişehir
6 Meke Maarı, Karapınar- Konya
7 Kula insan ayak izleri, Manisa
8 Oltu Taşı ve yatakları, Erzurum
9 Denizli travertenleri ve Homo erectus bulgusu
10 Çamlıdere (Ankara) silisleşmiş ağaçları
11 Ihlara vadisi, Aksaray
12 Kızılcahamam Güvem bazalt sütunları, Ankara
13 Nallıhan K-Pg sınırı fosilli kıyı kumtaşları, Ankara, Bolu
14 Tuzluca Gökkuşağı kayaları ve Tuz Mağarası, Iğdır
15 Kleopatra Plajı oolitleri, Muğla
16 Kekova batık kenti, Antalya
17 Patara kumsal kumulları, Muğla
18 Spildağ yastık lavları, Manisa
19 Güvem Beşkonaklar balık ve yaprak fosilleri, Ankara
20 Karaca Mağarası, Gümüşhane
21 Ballıca Mağarası, Tokat
22 Dev memeli Baluchatherium ve yatakları, Çankırı
23 Yenikapı Holosen kesiti, antik liman ve ayak izleri, İstanbul
24 Derik Prekambriyen andezitleri (en eski volkanitler), Mardin
25 Cennet-Cehennem çöküntü dolinleri, Mersin
26 Köserelik-Bağlum Ammonitiko rosso fasiyesi, Ankara
27 Dim Mağarası, Alanya, Antalya
28 Valla Kanyonu, Kastamonu
29 Menderes masifi Çine Yatağan Kor Kompleksi, Muğla, Aydın
30 Altınbeşik Mağarası, Antalya
31 Sofular mağarası, Zonguldak
32 Çayraz formasyonu (Eosen) ve nummulit mezarlığı
33 Uludağ; mineral ve maden yatakları ile buzul şekilleri, Bursa
34 Ulubey Kanyonu, Uşak
35 Messiniyen Tuzluluk Krizi Jipsleri, Adana
36 Hazro Antiklinali, Hazro- Diyarbakır
37 Kazdağı Masifi, Çanakkale, Balıkesir
38 Paşalar Memeli Fosil Yatağı, Bursa
39 Munzur Vadisi, Tunceli
40 Gondvana Hırnasiyen Buzul Çökelleri, Sarız, Kayseri
41 Neotetis adayayı volkanitleri-Yemişliköy (Hisarköy ve Çambu koyu), Kastamonu
42 Tuz Gölü, İç Anadolu, Ankara, Konya
43 Saklıkent Kanyonu, Muğla
44 Güzelcehisar Üst Kretase sütun yapıları, Bartın
45 Karasal Pleyistosen istifi, Muş, Bitlis
46 Çanakkale boğazı, Çanakkale
47 Vanadokya-Başkale yerşekilleri, Van
48 Van Gölü ve mikrobiyolitleri
49 Obsidyen yatakları: Göllüdağ, Sarıkamış, Adilcevaz, Bingöl, Rize (Çağırankaya)
50 Göksu deltası, Mersin
51 Bafa Gölü, Aydın, Muğla
52 Horma Kanyonu, Kastamonu
53 Yedigöller milli parkı ve Heyelan gölleri, Bolu
54 Olimpos’un sönmeyen alevi, Çıralı, Antalya
55 Sinop Pleyistosen plaj kayaları
56 Tavas Oligo-Miyosen Molası, Denizli
57 Akdeniz Yalı Taşları, İskenderun
58 Alanya eklojitleri, Antalya
59 Küfeki taşı (İstanbul'un Miras taşı)
60 Aşağı Gökdere Ammonitico-Rosso fasiyesi, Gümüşhane
61 Seben Hocaş Silisleşmiş ağaç fosilleri, Bolu
62 Orta Sakarya, İzmir-Ankara-Erzincan Kenet Kuşağı
63 Karanlık Kanyon, Kemaliye, Erzincan
64 İstanbul boğazı
65 Dupnisa Mağarası, Kırklareli
66 Dursunlu Memeli Fosil Yatağı, Akşehir, Konya
67 Şile eolinitleri, İstanbul
68 KAF İsmetpaşa Tren İstasyonunda Krip
69 Vitesliçeşme yastık lavları, Kırıklale
70 Gölcük Maarı, Isparta
71 Van Gölü taraçaları ve deformasyon yapıları
72 Altınboynuz, Haliç, İstanbul
73 Antik mermer ocakları (Kuşini, Belevi, Selçuk, Marmara adası, İscehisar)
74 Büyük Menderes deltası
75 Çankırı Tuz Mağarası
76 Kızkumu kıyı oku, Muğla
77 Antik maden ocakları (Keban, Gümüşhane, Küre, Demirköy)
78 Emet Borat yatakları, Kütahya
79 Mazıdağ Mesozoyik fosfat yatakları, Mardin
80 Kızılırmak ve deltası, Samsun
81 Tortum şelalesi, Erzurum
82 Balya antik maden işletmesi, Balıkesir
83 Gökçeada Silisleşmiş ağaç fosilleri
84 Ayvaini Mağarası, Nilüfer Bursa
85 Erzurum-Oltu yolu gökkuşağı kayaları
86 Granit Sütunları, Kestenbol- Çanakkale
87 Manavgat Nehri ve Şelalesi, Antalya
88 Hereke Pudingleri (Triyas), Kocaeli
89 Çayırlı demir yatağı (Kontakt metamorfizma)
90 Gökçeada Yıldız Koyu doğal heykelleri
91 Cilo Dağları buzul gölleri, Hakkâri
92 Köprülü Kanyon, Antalya
93 Çukurova kaliş ve kireç kabukları, Adana
94 Dipsiz Göl Jura Ağaç fosilleri
95 Hasanlar köyü dev eksfoliasyonları
96 Lefke Taşı; Osmaneli'ndeki eski taş ocakları (Miras taşı), Bilecik
97 Ilgarini Mağarası, Kastamonu
98 Tarihi Bazda taş ocakları, Urfa
99 Alidamı ve Hakimhan Rudist yığışımları, Adıyaman, Malatya
100 Aygör Maarı ve Gölü, Süphan Dağı eteği, Van
101 Tombolo (Sinop, Erdek, Kefken)
102 Üst Devoniyen-Alt Karbonifer Yaşlı Tefra (K-Bentonit) Seviyeleri, KB Türkiye, Bartın
103 Avanos Kızılırmak taraçaları, Nevşehir
104 Sinap tepe ve Kayıncak tepe Memeli Fosil Yatağı
105 Cendere antiklinali, Adıyaman
106 Levent vadisi ve mağaraları, Malatya
107 Seyhan-Ceyhan Deltası, Adana
108 Kilop hardground ve Neptüniyen daykları, Gümüşhane
109 Antalya travertenleri
110 İznik Gölü, Bursa
111 Elmalı polyesi, Antalya
112 Manisa fay aynası
113 Olistostrom (Nallıhan, Çördük, Elmadağ)
114 Ekonomik Linyit yatakları (Soma, Çayırhan, Elbistan, Yatağan)
115 Gediz deltası, İzmir
116 Çal Mağarası, Trabzon
117 Beşkonak-Selge Taş Ormanı Köprüçay Havzası, Antalya
118 Çavuşlar obsidiyen atölyesi, Bingöl
119 Kaya mezarları Güldere vadisi, Karaman
120 Doğal afet nedeniyle yer değiştiren kent: Palu-Elazığ
121 Ece koyu (Saros Körfezi) ideal türbidit istifi, Çanakkale
122 Mucur çarpma krateri parçaları, Kırşehir
123 Acıgöl ve Kalecitepe Maarı, Nevşehir
124 Nargölü Maarı, Nargölü, Aksaray
125 Gökgöl Mağarası, Zonguldak
126 Eğirdir Pleyistosen kolüvyon istifi
127 Kantaşı Nemrutbaşı lav akması, Tatvan, Bitlis
128 Bartın Taşkömürleri, Bartın
129 Beyşehir Gölü, Konya
130 Balık Gölü (volkanik kontrolü göl), Taşlıçay-Ağrı
131 Tuzlukçu ovası (eski göl düzlüğü), Konya
132 Kurum Vadisi-Gümüşhane
133 Gideros koyu, Kastamonu
134 Manyas Gölü, Balıkesir
135 Zeytintaşı Mağarası, Serik, Antalya
136 Alacağızı Karboniferi (Taşkömürü yatağı), Zonguldak
137 Güldere (Karaman) Vadisi ve Kaya Mezarları
138 Petrollü Kumtaşları, Adıyaman
139 Hasretdağı türbidit kanalları, Baskil, Elazığ
140 Cumayanı Mağarası, Zonguldak
141 Akşehir Gölü, Konya
142 Ermenek Kaya Mezarları, Karaman
143 Ağaçbaşı Turbalığı-Trabzon
144 Cihanbeyli obruk platosu, Konya
145 Ulus Alıçlı Köyü Megabreşleri, Bartın
146 Barma Turbalığı-Trabzon
147 Korucuk Köyü Devoniyen-Karbonifer Brachiopoda faunası
148 Mekece-Osmaneli yolu Kretase-Eosen açılı diskordansı, Bilecik
149 Gilindire Mağarası, Aydıncık, Mersin
150 K-Pg Geçişi, Şahinkaya Üyesi, Trabzon
151 Priaboniyen’in Referans Kesiti, Kovancılar, Elazığ
152 Karapınar Kumulları, Konya
153 Telçeker Heyelanı (Nuh’un Gemisi) Doğubayazıt, Ağrı
154 Uluabat Gölü, Bursa
155 Karasal Pleyistosen istifi, Muş, Bitlis
156 Sapanca Gölü, Kocaeli, İzmit
157 Tuluntaş Mağarası, Gölbaşı, Ankara
158 Çatak kanyonu, Kastamonu
159 Köprüçay Kanyonu, Isparta, Antalya
160 Yeşilırmak ve deltası, Samsun
161 Sakarya nehri ve deltası, Sakarya
162 Devrekani K-Pg geçiş istifi
163 Çora Maarı, İncesu, Kayseri
164 Kocaeli penepleni, Kocaeli
165 Zindan Mağarası, Isparta
166 Rupeliyen, Şattiyen Referans Kesiti, Develi, Malatya
167 Akyatan Lagünü, Adana
168 Kocasu Deltası, Bursa
169 Gökpınar Gölü, Gürün, Sivas
170 Suğla Gölü (göl-ova polyesi) Seydişehir-Konya
171 Yerköprü şelalesi, Hadim- Konya
TÜRKİYENİN EN ÖNEMLİ ANAHTAR JEOLOJİK ALANLARI LİSTESİ VE SIRALAMASI
SIRA ANAHTAR JEOLOJİK ALANLAR- GENEL SIRALAMA
1 Kapadokya İgnimbiritleri
2 Kuzey Anadolu Fay Zonu
3 Nemrut Yanardağı, Bitlis
4 Ağrı Dağı stratovolkanı
5 Narman Kırmızı Mutluluk Vadisi-Pliyosen
6 Mut Miyosen Havzası
7 Doğu Anadolu Fay Zonu
8 Van Gölü
9 Hasandağı (Aksaray) stratovolkanı
10 Kaçkar Buzul alanları
11 Çerkeş-Gerede arası KAF yapıları
12 Menderes Masifi
13 Hazar Gölü çek-ayır havzası
14 Erciyes Dağı (Kayseri) stratovolkanı
15 Karacadağ-Diyarbakır lav platosu
16 Değirmentaş-Halevikdere Paleozoyik istifi
17 Orta Anadolu granitleri
18 Batı Karadeniz bölgesi (Bartın – Kastamonu) Karasal Çakraz For.
19 Likya napları
20 Eşen Neojen havzası
21 Andırın Neojen Havzası
22 Alaşehir Sıyrılma fayı (detachment fault)
23 Üst Jura- Alt Kretase Toros karbonat platformu
24 Kocaeli Triyası
25 Pull-apart havza volkanitleri-Erzincan
26 Nallıhan Mezozoyik kireçtaşları kıvrımları
27 Ecemiş Fayı
28 Bitlis Çarpışma Kuşağı
29 Aladağlar buzul alanı
30 Konya ovası (Pleyistosen Konya gölü)
31 Şırnak asfaltitleri
32 Alaşehir Grabeni
33 Tortum vadisi kıvrımlı yapıları
34 Hafik (Sivas) evaporit karstları
35 Kızıldağ Neotetis ofiyolit dizisi
36 Bitlis Masifi
37 Kırkkavak Fayı
38 Kırşehir Masifi
39 Bartın –Amasra Aharlar köyü açısal uyumsuzluk
40 Göllü Dağı volkanik kompleksi (Kayırlı mevkii)
