Dersim Son Dakika Haber - Dersim Ekspres Gazetesi
HV
28 MART Perşembe 20:41

SERE SELA HÖYÜYE (GAĞANDİ)

Gağand, Dersim’de özellikle yılbaşından yılbaşına yapılan bir gelenektir.

KÜLTÜR - SANAT
Giriş Tarihi : 09-01-2023 08:19
SERE SELA HÖYÜYE (GAĞANDİ)

Gağand, Dersim’de özellikle yılbaşından yılbaşına yapılan bir gelenektir. Yörece ismi Gağand’dır. Üç gün sürer. Birinci gün hazırlıklar yapılır, ikinci gün uygulama safhasına geçilir. Üç gün boyunca eve su serpilmez, çöp kırılmaz, örgü ve dikiş dikilmez. İnanışa göre bunlar yapılırsa hayvanların kurtlanacağı ve bereketin kalkacağına inanılırdı.

Gağand, geldiğinde, herkes kendi bütçesine göre hediye alır ve eve gelenlere alınan bu hediyelerden verilir. Herkes Gağand’da ev, ev dolaşır ve yıllık hediyelerini ister. Yoksul ve yetim olanlar köy sınırlarını aşarak çevre köyleri dolaşarak hediyeler toplarlar. Bütçelere göre verilen bu hediyeler genellikle para, yiyecek, giyecek vs. gibi hediyelerden oluşmaktadır. İşte verilen bu hediyelerin tümüne Gağandi adı verilir. Sosyal dayanışma ve yardımlaşma amaçlı bu güzel gelenek günümüzde Dersim’de devam etmektedir.

Gağand’ın son gününde ceviz, dut, üzüm, kuyruk yağı, soğan vb. gibi malzemelerin karışımından oluşan gömbe (bıcıka dogecine) yapılır. Gömbe yoğrulurken; yalıncık, tarım, akıl, hayvan, bereket ve kısmet adı altında işaretli küçük işaretli ağaç parçaları gömenin içine konulur. Her ağacın işareti ayrı bir özelliği temsil eder. Gömbe pişirilip çıkarıldıktan sonra parçalara ayırtılır ve aile bireylerine dağıtılır. Gömbe içindeki işaretli ağaçlar aile içinde kime çıkmışsa (hangi ağaç çıkmışsa) o yıl ailenin o bireyi şanslı olarak kabul edilir ve inanılır.

Örneği tarım ağacı kime çıkarsa, o yıl tarım bol olacak, hayvan ağacı çıkmışsa, o yıl hayvanlar çift doğuracak ve bereketli bir yıl olacak. Akıl ağacı kime çıkarsa o kişi de okulda başarılı olacak ve devlet katında da güzel mevkilere gelecek, kısmet ağacı çıkmışsa evin genç kız veya erkek çocuklarının bahtının açılacağına inanılmaktadır. Tarım ağacı tarlada, hayvan ağacı ağılda, akıl ağacı okulda, kısmet ağacı da evde saklanır. Ayrıca Gağand’da her aileden bir kişi kendi meyve ağaçlarına balta vurarak, “tutarsan tut yoksa seni keserim” der ve balta ile bir kaç kez ağaca vurulur. Böylece ağacın o yıl bol meyve vereceğine inanılır. Yörede, ağaçların kırılması hallerinde ise, hayvan ayaklarının kırılacağına inanılmaktadır.

Gağand, Perşembeyi Cumaya bağlayan geceye rastlamışsa, gece veya gece yarısı pişirilen edikleri genç kızlar çeşmeye su almaya giderken çeşmeye bırakırlar. Çeşmeden su alınır. Alınan su ev halkına ve hayvanlara serpilir. Bu suyun anlamı ise, o yılın bereketli, kısmetli, sağlıklı, üzüntüsüz, kedersiz, kötülüklerden uzak ve mutlu bir yıl olarak geçmesine inanılmaktadır.

Gağand’da, Kal Kek oyunu da oynanır. Özellikle gençler ve çocuklar bu oyuna katılır. Sakal ve bıyık takan gençler yaşlı bir dede veya nine görünümü içerisinde çocuklarla birlikte ev, ev dolaşarak esprilerle hediyeler toplar. Bu hediye (parsa) toplama sırasında ev sahipleri Kal Kek’e, Kal Kek de ev sahibine çeşitli esprilerle, komik hareketlerle gülmeceli bir ortam içerisinde eğlenceler yapılır. Kal Kek’le birlikte toplanan bu yiyecekler daha önce tespit edilen evde pişirilir, yemekler hazırlanır, genç ve çocuklarla birlikte yenilir ve eğlenceler de gün boyu devam eder.

Gağand’ın son gününde buğdaylar haşlanır edik (dani) yapılır. Komşulara ve eve gelenlere ikram edilir. Bolluk, bereketli olsun diye ağıla atılır, hayvanlara serpilir. Arta kalan edikler tuzlanarak hayvanların yıllık hediyeleri olarak verilir. GAĞAN BİTEN YILI UĞURLAMA, GELECEK YILI KARŞILAMA OLARAK NİTELENİR. Gağand’da kimi çevrelerde oruç da tutulur. İftihar yemekleri verilir. Oruç açılmadan önce dualar okunur, aile bireylerinden rızalık alınarak oruç açılır. Gağand Perşembe akşamına denk gelmişse cem tutulur. Cem, Alevi inancının ibadet yeridir. Kırklar Cemi’nden günümüze kadar Alevilerin ibadet ettikleri yere “cem evi” denir. Cem evleri yeri gelmiş sohbet, muhabbetin yeri olmuş, yeri gelmiş eğitim, öğretim yeri olmuştur. Yeri gelmiş yoksullara aş evi olmuştur. Yeri gelmiş dostluk, kardeşlik, dirlik, birlik evi olmuştur. Cemler, dört makam ve kırk kapının gereklerinin öğretildiği ibadet yerleridir. Cemlerde rızalık alınır. Edep, erkân öğretilir. Benlik, kin ve garezden uzak durmayı, arif olmayı, özünü bilmeyi, engin olmayı, gönül hoşluğu ile her şeyi karşılamayı, tüm insanlara hoşgörülü olmayı, kısaca benlikten kurtulup, Tanrı huzurunda biz olmayı, haksızlık yapmama öğretilerek toplum içinde sevgi, barış ve huzur sağlanır.

Dersim’de yüz yılarca süren bu örf, adet, gelenek ve görenekler Dersim kültürünün ve inancının da bir parçasıdır.

Ali Kaya (Tarihçi-Yazar)

Dersim EkspresDersim Ekspres

YORUMLAR