“Dedelik kurumu” Anadolu Aleviliğinin sosyal ve dinsel yapılanmasının ana öğelerine sahip en önemli kurumlardandır. 19. yüzyıl sonlarında yaşanan sosyo-ekonomik dönüşüm ve özellikle Cumhuriyetin kurulması sonrası ve 1950’li yıllardan sonra giderek artan kırdan kente göç olgusu, 80 öncesi sol hareketlerin katı eleştiri ve neredeyse şiddete varan baskıları nedeniyle zayıflamış olsa da bu kurum, Anadolu'da Aleviliğin günümüze ulaşmasında birinci derecede rol oynamıştır.

Ancak cumhuriyet rejiminin “kurunun yanında yaş da yanar” mantığıyla yapmış olduğu Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması, ocak sistemine bağlı dedelik kurumunun günümüze gelinceye kadar zayıflamasını sağlamıştır.

Bu gün için dedelerin ve taliplerin ismen var olduğu bir durum meydana gelmiştir. İlerleyen süreçte bu kurumun etkisinin zayıfladığı ocakların birer şecere kaynağı olarak tarihsel bir sürecin unsurları olarak kalacakları ve işlevsiz olarak tarihe mal olup olmayacaklarını önümüzdeki süreç bizlere gösterecektir…

4-5 Kasım 2023 tarihinde gerçekleşen Cumhuriyet Halk Partisi kongresinde ve kongre öncesi yaşanan delege yarışları ve genel başkanlık yarışının konusu bu yazının konusu değil.

Beni bu yazıyı yazmaya iten olay, Tv 100 yazarı Fuat Uğur adındaki zatın 21.11.2023 te yazdığı yazının şu satırları oldu.

“Partinin içinden derin bilgiler alan CHP’ye yakın bir dostum delege yapısının çoğunluğunun Alevi olduğundan bahisle “Fetva verildi artık, bunun geri dönüşü yok” demişti. Fetva’yı Alevi dedeleri vermişti. Çok ilginç gelmişti bu bana. AK Parti’de böyle bir fetva metva işi olsaydı nasıl kıyamet kopardı tahayyül edin.”

Benim nazarımda bu görüşün hiçbir kıymeti harbiyesi olmasa da mide bulandırıcı bir durum olmasıdır. Yüzyıllardır tarih süzgecinden gelen dedelik kurumuna karşı bir karalama ve iftira görüşüne dönüşen bilimsel verilerden ve kanıtsal araçlardan oluşmayan, Fuat efendinin kendinden menkul olarak sözde partinin içinden birinden alınan uydurma görüş olması ve sallamadan ibaret olmuş olsa da yazma gereği duydum.

Yukarıda belirttim gibi benim konum CHP kongre sürecinde yaşanan süreçle ilgili değil. Ben delege değilim. Genel başkanlık yarışında dolayısıyla taraf olmam söz konusu olmamış olsa da bu sallama görüşe karşı ocak mensubu bir Alevi olarak cevap vermem gerekiyor. Hangi yüz yılda yaşıyoruz. Günümüzde dedelik kurumu eskilere nazaran etkisini kaybetse bile bu kurumda fetva müessesi diye bir şey yoktur. Dolayısıyla Alevi dedeleri fetva vermez. Alevi dedeleri taliplerine insanlıktan, güzellikten, gidilmesini dayanışma ve paylaşım içinde olunmasını haramdan, kul hakkından, haksız kazançtan uzak durulması, savaşa değil barışa katkı sunulması, çocukların kadınların hayvanların ve doğadaki bütün canlıların korunmasına dair yol gösterici telkinlerde bulunur.

Alevi dedesi Cemaat liderleri gibi dini siyasete alet etmez; oradan nemalanmaz…

Sonuç olarak, Alevilikte doğru yolu gösterme makamı dedelik makamıdır. Bir insanın dede olabilmesi için de önce bir dede ailesinde doğması yani soyunun Ehl-i beyte uzanması gerekir. Dede talibini eğitecek, erkânı öğretecek ve talibine hakkı, batılı öğretecektir.

Boşuna söylenmedi “Yol Cümleden Uludur” düsturu zalimin zulmüne, cahilin yetmez ilmine ve insanlığın yaşamsal gereksinimlerine bir cevap olarak söylendi.

Otur yerine sıfır; Fuat efendi.